LÀN SÓNG KỸ THUẬT SỐ:

PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA TECHNOSTRESS ĐỐI VỚI SỨC KHỎE TÂM THẦN CỦA THUYỀN VIÊN

Lời Mở Đầu

Ngành hàng hải, huyết mạch của thương mại toàn cầu, đang trải qua một cuộc chuyển đổi sâu sắc được thúc đẩy bởi làn sóng số hóa và tự động hóa không ngừng. Kỷ nguyên “Hàng hải 4.0” hứa hẹn hiệu quả, an toàn và bền vững chưa từng có, nhưng đồng thời cũng tạo ra một môi trường làm việc ngày càng phức tạp cho lực lượng lao động cốt lõi của ngành: thuyền viên. Khi các con tàu trở thành những hệ sinh thái kỹ thuật số phức tạp, một hiện tượng tâm lý mới nổi đã xuất hiện như một mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe của thuyền viên—đó là “technostress” hay căng thẳng công nghệ. Báo cáo này trình bày một phân tích toàn diện về tác động của công nghệ kỹ thuật số đối với sức khỏe tâm thần của thuyền viên, tập trung vào bản chất đa chiều của technostress.

Báo cáo xác định các nguồn gốc chính của căng thẳng, bao gồm sự xâm lấn của công nghệ vào đời sống cá nhân, tình trạng quá tải nhận thức do các hệ thống báo động liên tục, sự thiếu hụt trong đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật không đầy đủ. Hơn nữa, báo cáo phân tích cách văn hóa phân cấp và khắc kỷ truyền thống trong ngành hàng hải làm trầm trọng thêm những áp lực này, tạo ra một môi trường nơi căng thẳng không được thừa nhận và giải quyết. Phân tích này cho thấy rằng việc không quản lý giao diện người-máy một cách chiến lược không chỉ gây nguy hiểm cho sức khỏe của thuyền viên mà còn làm suy yếu chính các mục tiêu về an toàn và hiệu quả mà quá trình số hóa hướng tới. Báo cáo kết luận bằng cách đề xuất một khuôn khổ các giải pháp toàn diện—bao gồm cải cách đào tạo, thiết kế công nghệ lấy con người làm trung tâm, thay đổi văn hóa doanh nghiệp và cập nhật quy định—nhằm đảm bảo một quá trình chuyển đổi công bằng, tôn trọng sức khỏe và giá trị của những người đi biển trong một thế giới hàng hải ngày càng kỹ thuật số.

Phần 1: Làn Sóng Kỹ Thuật Số: Điều Hướng Hàng Hải 4.0 và Sự Trỗi Dậy Của Technostress

1.1 Chuyển Đổi Công Nghệ Trên Biển Cả

Ngành hàng hải đang ở giữa một cuộc cách mạng công nghệ, thường được gọi là “Hàng hải 4.0” hay “Shipping 4.0”, đánh dấu sự hội tụ của các hệ thống vật lý và kỹ thuật số trên tàu.¹ Quá trình chuyển đổi này được đặc trưng bởi việc tích hợp sâu rộng các công nghệ kỹ thuật số và tự động hóa nhằm tối ưu hóa hoạt động, nâng cao an toàn, giảm tác động môi trường và cải thiện hiệu quả tổng thể.³

Cốt lõi của Hàng hải 4.0 là việc tạo ra một hệ sinh thái kỹ thuật số trên tàu, nơi dữ liệu được thu thập, phân tích và sử dụng để ra quyết định thông minh hơn.³ Các thành phần chính của hệ sinh thái này bao gồm:

• Internet Vạn Vật (IoT) và Công nghệ Cảm biến: Các tàu hiện đại được trang bị hàng ngàn cảm biến liên tục theo dõi mọi thông số, từ tiêu thụ nhiên liệu, tình trạng động cơ đến tính toàn vẹn của cấu trúc thân tàu, tạo ra một lượng lớn dữ liệu thời gian thực.³
• Phân tích Dữ liệu và Trí tuệ Nhân tạo (AI): Các thuật toán tiên tiến phân tích dữ liệu thu thập được để cho phép bảo trì dự đoán, ngăn ngừa sự cố thiết bị trước khi chúng xảy ra, và tối ưu hóa các tuyến đường dựa trên điều kiện thời tiết và dòng hải lưu.³
• Bản sao Kỹ thuật số (Digital Twins): Các mô hình ảo của tàu vật lý được tạo ra, cho phép mô phỏng, thử nghiệm và chẩn đoán từ xa, đặc biệt hữu ích cho các tàu hoạt động ở những khu vực xa xôi, khó tiếp cận hỗ trợ kỹ thuật.³
• Kết nối và Truyền thông Nâng cao: Các hệ thống thông tin liên lạc vệ tinh, 5G và các mạng gần bờ khác cung cấp kết nối băng thông cao, cho phép trao đổi thông tin liền mạch giữa tàu và các cơ sở trên bờ.³

Việc áp dụng các công nghệ này đã mang lại những lợi ích đáng kể, bao gồm giảm 15-30% mức tiêu thụ nhiên liệu, giảm 20-25% chi phí bảo trì, và cải thiện hồ sơ an toàn thông qua việc giảm lỗi của con người trong các nhiệm vụ thường lệ.³ Tuy nhiên, sự chuyển đổi nhanh chóng này cũng đặt ra những yêu cầu mới và áp lực chưa từng có đối với thuyền viên, những người phải vận hành và tương tác với các hệ thống ngày càng phức tạp này. Động lực thúc đẩy Hàng hải 4.0 chủ yếu là hiệu quả kinh tế và vận hành, nhưng việc triển khai thường tập trung vào công nghệ hơn là con người. Điều này tạo ra một nghịch lý cơ bản: các công cụ được thiết kế để giảm khối lượng công việc và lỗi của con người lại trở thành nguồn gốc chính của căng thẳng tâm lý và gánh nặng nhận thức, có khả năng làm tăng nguy cơ sai sót của con người.⁶

1.2 Định Nghĩa Technostress: Một Căn Bệnh Hiện Đại Trên Biển

Trong bối cảnh chuyển đổi kỹ thuật số nhanh chóng này, một dạng căng thẳng tâm lý mới đã xuất hiện, được gọi là “technostress”. Technostress được định nghĩa là sự căng thẳng tâm lý liên quan đến việc sử dụng Công nghệ Thông tin và Truyền thông (ICT), và nó đang trở thành một mối quan tâm ngày càng tăng trong ngành hàng hải.⁹ Được nhà nghiên cứu Craig Brod mô tả lần đầu tiên vào năm 1984 như một “căn bệnh hiện đại của sự thích ứng”, technostress phát sinh từ những khó khăn trong việc thích nghi và sử dụng công nghệ mới.⁹

Trong bối cảnh hàng hải, technostress không phải là một vấn đề nhỏ. Nó đại diện cho một lớp căng thẳng mới, chồng chất lên các yếu tố gây căng thẳng truyền thống mà thuyền viên đã phải đối mặt từ lâu, chẳng hạn như thời gian dài xa nhà, cô lập xã hội, mệt mỏi và điều kiện làm việc khắc nghiệt.¹ Mặc dù các tiến bộ công nghệ đã nâng cao hiệu quả và an toàn vận hành, chúng cũng tạo ra những thách thức đáng kể cho sức khỏe tâm thần của thuyền viên, vì họ được yêu cầu phải học các kỹ năng mới và đáp ứng các cấp độ năng lực cao hơn.⁹ Áp lực phải liên tục điều chỉnh theo các tiến bộ công nghệ này có thể dẫn đến các trạng thái tâm lý tiêu cực, gây rủi ro cho cả sự an toàn và sức khỏe của thuyền viên trên biển.⁹

1.3 Các Chiều Hướng Của Technostress: Phân Tích Gánh Nặng Tâm Lý

Để hiểu và giải quyết technostress một cách hiệu quả, điều quan trọng là phải phân tích nó thành các thành phần cấu thành. Nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ thông tin đã xác định năm chiều hướng chính của technostress, được gọi là “nguồn gây căng thẳng công nghệ” (technostress creators).⁹ Những chiều hướng này cung cấp một khuôn khổ phân tích để hiểu rõ cách thức số hóa chuyển thành gánh nặng tâm lý cụ thể cho thuyền viên trên tàu.

Các chiều hướng này bao gồm:

• Techno-Complexity (Sự phức tạp của công nghệ): Xảy ra khi công nghệ được coi là quá khó để học hoặc sử dụng. Thuyền viên phải đối mặt với các hệ thống ngày càng phức tạp mà không có giao diện trực quan hoặc tài liệu hướng dẫn đầy đủ.⁹
• Techno-Overload (Sự quá tải công nghệ): Xảy ra khi công nghệ buộc người dùng phải làm việc nhanh hơn và nhiều hơn. Thuyền viên trải qua tình trạng quá tải thông tin từ nhiều màn hình, hệ thống và báo động, dẫn đến gánh nặng nhận thức.⁹
• Techno-Invasion (Sự xâm lấn của công nghệ): Xảy ra khi công nghệ làm mờ ranh giới giữa công việc và cuộc sống cá nhân. Kết nối liên tục có nghĩa là thuyền viên có thể bị gián đoạn bởi các yêu cầu công việc bất cứ lúc nào, ngay cả trong thời gian nghỉ ngơi.⁹
• Techno-Insecurity (Sự bất an về công nghệ): Xảy ra khi người dùng cảm thấy công việc của họ bị đe dọa bởi công nghệ mới hoặc bởi sự thiếu kỹ năng để sử dụng chúng. Thuyền viên có thể lo lắng rằng tự động hóa và AI sẽ khiến vai trò của họ trở nên lỗi thời.⁹
• Techno-Uncertainty (Sự không chắc chắn về công nghệ): Xảy ra do những thay đổi và nâng cấp công nghệ liên tục. Thuyền viên cảm thấy bất ổn vì các hệ thống và quy trình liên tục thay đổi, đòi hỏi họ phải không ngừng học lại và thích ứng.¹

Việc phân tách khái niệm trừu tượng “technostress” thành các chiều hướng cụ thể, có thể quan sát được này làm cho vấn đề trở nên hữu hình và có thể hành động đối với các nhà hoạch định chính sách và nhà quản lý. Bảng dưới đây cung cấp các ví dụ cụ thể trong ngành hàng hải cho từng chiều hướng, minh họa cách các thách thức lý thuyết này biểu hiện trong thực tế hàng ngày trên tàu.

Bảng 1: Năm Chiều Hướng Của Technostress Trong Bối Cảnh Hàng Hải

Chiều Hướng	Định Nghĩa Chính Thức	Ví Dụ Cụ Thể Trong Ngành Hàng Hải
Techno-Complexity	Công nghệ được coi là quá khó để học hoặc sử dụng, đòi hỏi các kỹ năng và nỗ lực đặc biệt.	Thuyền viên phải vật lộn để vận hành các hệ thống điều khiển động cơ và định vị kỹ thuật số được tích hợp kém hoặc không thân thiện với người dùng mà không được đào tạo đầy đủ.[9, 15]
Techno-Overload	Công nghệ buộc người dùng phải làm việc nhanh hơn và xử lý nhiều thông tin hơn, dẫn đến gánh nặng nhận thức.	Các báo động liên tục, không quan trọng từ Hệ thống Hiển thị Bản đồ và Thông tin Điện tử (ECDIS) và các Khoang máy không người trực (UMS) dẫn đến tình trạng mệt mỏi vì báo động (alarm fatigue).[16, 17]
Techno-Invasion	Công nghệ làm mờ ranh giới giữa công việc và cuộc sống cá nhân, cho phép công việc xâm nhập vào không gian riêng tư.	Kỳ vọng phải trả lời email từ văn phòng trên bờ trong giờ nghỉ ngơi do kết nối tàu được cải thiện, làm chồng chéo môi trường làm việc và riêng tư.[8, 14]
Techno-Insecurity	Cảm giác công việc bị đe dọa bởi sự ra đời của công nghệ mới hoặc do không có khả năng đối phó với nó.	Lo lắng rằng các hệ thống tự hành do AI điều khiển sẽ làm cho vai trò truyền thống của một sĩ quan boong trở nên lỗi thời.18
Techno-Uncertainty	Cảm giác bất ổn do những thay đổi, sửa đổi và nâng cấp công nghệ liên tục.	Các bản cập nhật phần mềm liên tục cho các hệ thống quan trọng như ECDIS, đòi hỏi phải học lại và thích ứng liên tục.1

Phần 2: Nguồn Gốc Của Căng Thẳng Kỹ Thuật Số: Phân Tích Các Yếu Tố Gây Technostress Trên Tàu

2.1 Con Dao Hai Lưỡi Của Kết Nối: ‘Techno-Invasion’ và Sự Xói Mòn Ranh Giới Công Việc-Cuộc Sống

Sự sẵn có của kết nối internet trên tàu, bao gồm Wi-Fi và băng thông rộng vệ tinh, được công nhận rộng rãi là một trong những cải tiến quan trọng nhất đối với phúc lợi của thuyền viên trong những thập kỷ gần đây. Nó đóng vai trò như một huyết mạch, cho phép thuyền viên duy trì liên lạc với gia đình và bạn bè, từ đó giảm bớt cảm giác cô đơn và cô lập vốn là những yếu tố gây căng thẳng truyền thống của cuộc sống trên biển.¹⁹ Thật vậy, việc tiếp cận internet hiện được coi là một yếu tố quan trọng để thu hút và giữ chân thế hệ thuyền viên trẻ.²²

Tuy nhiên, chính công cụ phúc lợi này lại là một con dao hai lưỡi, tạo điều kiện cho một trong những dạng technostress nguy hiểm nhất: ‘techno-invasion’.¹⁴ Sự kết nối liên tục đã làm mờ đi ranh giới vốn đã mong manh giữa thời gian làm việc và thời gian nghỉ ngơi trên tàu. Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự chồng chéo giữa môi trường làm việc và môi trường riêng tư là một nguồn gây technostress chính.¹⁰ Thuyền viên có thể cảm thấy áp lực phải trả lời email và tin nhắn từ ban quản lý trên bờ bất kể thời gian nào, thường là những người không nhận thức được bối cảnh hoạt động của tàu, chẳng hạn như múi giờ địa phương, điều kiện thời tiết hoặc khối lượng công việc hiện tại của thuyền viên.⁸ Sự xâm nhập này vào thời gian cá nhân phá vỡ các giai đoạn nghỉ ngơi và phục hồi cần thiết, làm tăng thêm căng thẳng và góp phần gây ra mệt mỏi.

Do đó, một tiện ích được thiết kế để chống lại sự cô lập lại vô tình tạo ra một kênh cho áp lực công việc liên tục, biến cabin của thuyền viên từ một nơi tôn nghiêm thành một phần mở rộng của văn phòng. Việc quản lý kém phúc lợi quan trọng này sẽ biến một giải pháp thành một vấn đề, minh họa cho sự phức tạp của việc tích hợp công nghệ vào môi trường làm việc độc đáo trên tàu.

2.2 Sự Hỗn Loạn Của Buồng Lái Kỹ Thuật Số: ‘Techno-Overload’, Mệt Mỏi Vì Báo Động và Gánh Nặng Nhận Thức

Buồng lái và phòng điều khiển động cơ của một con tàu hiện đại là những trung tâm thông tin phức tạp, nơi thuyền viên phải theo dõi và xử lý một lượng lớn dữ liệu từ nhiều hệ thống khác nhau. Sự gia tăng thông tin này là một biểu hiện chính của ‘techno-overload’, một trạng thái gánh nặng nhận thức có thể làm suy giảm khả năng ra quyết định và gây ra mệt mỏi tinh thần.⁹

Một trong những biểu hiện nghiêm trọng nhất của techno-overload là hiện tượng “mệt mỏi vì báo động” (alarm fatigue). Các nghiên cứu sâu rộng đã chỉ ra rằng các hệ thống báo động trên tàu hiện đại thường không được thiết kế có tính đến những hạn chế về nhận thức của con người.¹⁶ Trong các tình huống bất thường, tỷ lệ báo động có thể tăng vọt lên hàng nghìn báo động trong một khoảng thời gian ngắn chỉ 10 phút, vượt xa khả năng hiểu và phản ứng của con người.¹⁶ Nhiều trong số các báo động này là “báo động phiền nhiễu”—lặp đi lặp lại, không liên quan hoặc không hợp lý—dẫn đến việc thuyền viên mất lòng tin vào hệ thống.¹⁶

Để đối phó, thuyền viên thường áp dụng các chiến lược nguy hiểm, chẳng hạn như tắt tiếng báo động mà không thừa nhận chúng, điều này có thể dẫn đến việc bỏ lỡ các cảnh báo quan trọng và gây nguy hiểm cho an toàn.¹⁶ Vấn đề này đặc biệt nghiêm trọng trên các tàu có Khoang máy không người trực (UMS), nơi các hệ thống được thiết kế để giảm thiểu báo động trong thời gian nghỉ ngơi của thuyền viên. Tuy nhiên, dữ liệu cho thấy rằng trong một tỷ lệ đáng kể các trường hợp, các báo động vẫn xảy ra trong các giai đoạn nghỉ ngơi bắt buộc, làm gián đoạn giấc ngủ và trực tiếp góp phần gây ra mệt mỏi cho đội ngũ kỹ sư.¹⁶

Ngoài các báo động, bản thân việc tự động hóa cũng có thể góp phần vào gánh nặng nhận thức. Mặc dù tự động hóa có thể giảm khối lượng công việc trong các hoạt động thường lệ, nó có thể kéo người vận hành ra “khỏi vòng lặp”, làm giảm nhận thức tình huống của họ.²⁴ Khi một sự cố xảy ra, người vận hành có thể không hiểu rõ trạng thái của hệ thống, khiến việc chẩn đoán và ứng phó với tình huống khẩn cấp trở nên khó khăn hơn. Sự kết hợp giữa quá tải thông tin, mệt mỏi vì báo động và mất nhận thức tình huống tạo ra một môi trường nhận thức nguy hiểm, nơi công nghệ được thiết kế để hỗ trợ lại trở thành một trở ngại.

2.3 Khoảng Trống Kỹ Năng Số: ‘Techno-Complexity’ và ‘Techno-Uncertainty’ Bị Thúc Đẩy Bởi Đào Tạo Không Đầy Đủ

Sự chuyển đổi sang Hàng hải 4.0 đòi hỏi một thế hệ thuyền viên mới với bộ kỹ năng đa ngành, bao gồm sự hiểu biết về các thành phần cơ khí, điện/điện tử và phần mềm hoạt động cùng nhau.¹ Tuy nhiên, hiện tại có một khoảng cách đáng kể giữa các kỹ năng cần thiết và trình độ năng lực của lực lượng lao động hàng hải hiện tại. Các nghiên cứu chỉ ra một “khoảng trống kỹ năng nghiêm trọng” trong các lĩnh vực mới nổi như AI, phân tích dữ liệu, thực tế tăng cường (AR) và an ninh mạng.²⁶

Khoảng trống này là nguồn gốc trực tiếp của ‘techno-complexity’ và ‘techno-uncertainty’. Khi thuyền viên phải đối mặt với các hệ thống mới phức tạp mà không được đào tạo đầy đủ, họ cảm thấy không an toàn và mất kiểm soát, điều này làm tăng mức độ căng thẳng của họ.² Một cuộc khảo sát cho thấy hơn 80% thuyền viên tin rằng họ cần được đào tạo thêm để xử lý hiệu quả các công nghệ mới đang được triển khai trên tàu.²⁷ Các cuộc khảo sát về sinh viên và học viên hàng hải cũng cho thấy những lỗ hổng kiến thức đáng kể trong các chủ đề kỹ thuật số cơ bản như lập trình máy tính và thống kê.²⁸

Sự thiếu hụt trong đào tạo này không chỉ là một sự giám sát; nó là một thất bại mang tính hệ thống trong việc chuẩn bị cho lực lượng lao động đối với thực tế công việc của họ. Hơn nữa, tốc độ thay đổi công nghệ không ngừng—với các bản cập nhật phần mềm và hệ thống liên tục—góp phần vào ‘techno-uncertainty’.⁹ Thuyền viên cảm thấy bất ổn vì họ phải liên tục học lại các quy trình và giao diện, ngăn cản họ đạt được sự thành thạo và tự tin thực sự. Khi việc đào tạo không theo kịp tốc độ đổi mới, thuyền viên bị bỏ lại để tự mình xoay xở, sử dụng các hệ thống quan trọng mà họ không hoàn toàn hiểu, một tình huống đầy rẫy căng thẳng và rủi ro.

2.4 Huyết Mạch Trôi Dạt: Vai Trò Quan Trọng và Sự Thiếu Hụt Thường Xuyên Của Hỗ Trợ IT Trên Tàu

Trong một môi trường ngày càng phụ thuộc vào kỹ thuật số, việc hỗ trợ Công nghệ Thông tin (IT) đáng tin cậy không phải là một sự xa xỉ mà là một điều cần thiết cho hoạt động. Tuy nhiên, việc thiếu hỗ trợ IT đầy đủ được xác định là một nguồn gây technostress chính trên biển.¹⁰ Môi trường hoạt động trên tàu đặt ra những thách thức độc đáo cho việc hỗ trợ IT: không khí mặn, rung động liên tục và độ ẩm làm hao mòn phần cứng; khả năng tiếp cận vật lý bị hạn chế nghiêm trọng; và kết nối vệ tinh có thể không ổn định.²⁹

Kiến thức về IT trên tàu thường bị hạn chế, và các hệ thống phức tạp, được tích hợp kém rất khó để các thuyền viên không chuyên quản lý, dẫn đến sự thất vọng, thời gian chết của hệ thống và sự chậm trễ trong hoạt động.³⁰ Khi một hệ thống quan trọng gặp trục trặc, việc không có sự hỗ trợ kỹ thuật kịp thời và hiệu quả có thể nhanh chóng leo thang từ một sự bất tiện thành một vấn đề an toàn nghiêm trọng.

Mặc dù các dịch vụ hỗ trợ từ xa đang ngày càng trở nên phổ biến, cho phép các kỹ sư trên bờ chẩn đoán và khắc phục sự cố ³², hiệu quả của chúng phụ thuộc vào chất lượng kết nối trên tàu, vốn vẫn là một vấn đề gây tranh cãi. Các cuộc khảo sát về sự hài lòng của thuyền viên thường xuyên chỉ ra các khiếu nại về băng thông hạn chế trong giờ cao điểm, độ tin cậy không nhất quán và các lo ngại về quyền riêng tư, tất cả đều cản trở khả năng nhận được hỗ trợ hiệu quả.³⁵ Khi huyết mạch IT bị trôi dạt, thuyền viên bị bỏ lại để đối phó với công nghệ bị lỗi, làm tăng thêm cảm giác bất lực và căng thẳng của họ.

Một phân tích sâu hơn cho thấy các nguồn gây technostress này không hoạt động độc lập mà thường tạo thành một vòng lặp phản hồi tiêu cực. Một công ty vận tải có thể giới thiệu một hệ thống mới, phức tạp (‘techno-complexity’) với mục đích cải thiện hiệu quả. Tuy nhiên, nếu việc đào tạo là tối thiểu (‘đào tạo không đầy đủ’), thuyền viên sẽ cảm thấy không chắc chắn và lo lắng (‘techno-uncertainty’). Nếu hệ thống này, do tích hợp kém, tạo ra các báo động liên tục (‘techno-overload’), và khi có sự cố xảy ra, không có hỗ trợ IT kịp thời (‘hỗ trợ không đầy đủ’), thuyền viên sẽ cảm thấy hoàn toàn bất lực và không đủ năng lực (‘techno-insecurity’). Do đó, một “nâng cấp” công nghệ duy nhất có thể kích hoạt cả năm chiều hướng của technostress trong một chuỗi sự kiện nối tiếp, cho thấy rằng technostress không chỉ là vấn đề của một phần mềm tồi mà là một thất bại hệ thống trong việc triển khai công nghệ kỹ thuật-xã hội trên biển.

Phần 3: Các Yếu Tố Cộng Hưởng: Môi Trường Kỹ Thuật-Xã Hội Của Tàu Hiện Đại

3.1 Văn Hóa Chỉ Huy: Cách Thức Phân Cấp Hàng Hải Kìm Nén Giao Tiếp và Làm Trầm Trọng Thêm Các Thách Thức Về Sức Khỏe Tâm Thần

Technostress không tồn tại trong một môi trường chân không. Tác động của nó được khuếch đại hoặc giảm nhẹ đáng kể bởi môi trường xã hội và văn hóa trên tàu. Ngành hàng hải có truyền thống được đặc trưng bởi một cấu trúc phân cấp cứng nhắc và một nền văn hóa đề cao sự khắc kỷ và cứng rắn. Chính môi trường văn hóa này đã được xác định là một yếu tố làm trầm trọng thêm technostress bằng cách ngăn cản giao tiếp cởi mở và việc bày tỏ căng thẳng của thuyền viên.¹⁰

Nền văn hóa này bắt nguồn từ nhận thức lịch sử về nghề đi biển là một nghề đòi hỏi sự chịu đựng—một tâm lý “ngậm bồ hòn làm ngọt” ngăn cản các cá nhân tìm kiếm sự giúp đỡ khi họ đang gặp khó khăn.³⁶ Trong một cấu trúc chỉ huy nghiêm ngặt, các thuyền viên cấp dưới có thể sợ bị trả thù hoặc bị coi là yếu đuối hoặc không đủ năng lực nếu họ thừa nhận rằng họ đang vật lộn với một hệ thống công nghệ mới hoặc cảm thấy quá tải. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các thuyền viên cấp dưới trải qua mức độ căng thẳng cao hơn đáng kể liên quan đến yêu cầu công việc và sự rõ ràng về vai trò, cho thấy gánh nặng của áp lực phân cấp.³⁷

Sự im lặng bị áp đặt này tạo ra một “nồi áp suất tâm lý”. Nó vừa tạo ra căng thẳng thông qua cấu trúc chỉ huy cứng nhắc, vừa chủ động triệt tiêu các van xả tự nhiên cho sự căng thẳng đó (tức là giao tiếp cởi mở, thừa nhận sự tổn thương). Khi technostress được thêm vào môi trường vốn đã căng thẳng này, tác động không chỉ là cộng dồn mà là cấp số nhân. Một thuyền viên đang vật lộn với một hệ thống mới phức tạp nhưng lại bị điều kiện văn hóa không cho phép thừa nhận khó khăn của mình. Sự không có khả năng giao tiếp về vấn đề công nghệ này làm tăng gánh nặng tâm lý, có thể dẫn đến suy giảm hiệu suất, sai lầm và khủng hoảng niềm tin—tất cả đều phải được che giấu, làm tăng thêm áp lực. Chất lượng lãnh đạo và nhận thức về sự hỗ trợ của ban quản lý là những yếu tố cực kỳ quan trọng đối với tinh thần và sự an toàn tâm lý của thuyền viên.³⁶ Khi lãnh đạo không tạo ra một môi trường an toàn để thảo luận về những thách thức, bao gồm cả những thách thức liên quan đến công nghệ, thì technostress sẽ âm ỉ và phát triển mà không được kiểm soát.

3.2 Yếu Tố Con Người Trong Hệ Thống Kỹ Thuật Số: Sự Tương Tác Giữa Technostress và Các Yếu Tố Gây Căng Thẳng Hàng Hải Truyền Thống

Technostress phải được hiểu không phải là một hiện tượng biệt lập, mà là một yếu tố nhân lên các yếu tố gây căng thẳng nghề nghiệp đã tồn tại từ lâu trong ngành hàng hải. Các nghiên cứu liên tục xác định các yếu tố gây căng thẳng truyền thống này bao gồm thời gian dài xa gia đình, cô lập xã hội, mệt mỏi, thiếu ngủ, làm việc theo ca bất thường, và sự phức tạp của việc sống và làm việc với một thủy thủ đoàn đa quốc gia trong một không gian hạn chế.¹

Công nghệ kỹ thuật số tương tác với những yếu tố gây căng thẳng này theo những cách phức tạp. Một mặt, công nghệ như truy cập internet có thể giúp giảm bớt sự cô lập bằng cách cho phép liên lạc với gia đình.¹⁹ Mặt khác, các lỗi hoặc áp lực công nghệ có thể làm cho những yếu tố gây căng thẳng này trở nên trầm trọng hơn. Ví dụ, một cuộc gọi video bị lỗi do băng thông kém (một vấn đề công nghệ) có thể làm tăng cảm giác cô đơn và xa cách gia đình (một yếu tố gây căng thẳng truyền thống). Tương tự, một thuyền viên đã mệt mỏi do làm việc nhiều giờ có thể thấy mức độ căng thẳng của mình tăng vọt khi phải vật lộn với một hệ thống phần mềm bị lỗi trong thời gian nghỉ ngơi.

Sự chồng chéo này có nghĩa là các giải pháp chỉ tập trung vào công nghệ sẽ không đủ. Việc giải quyết technostress đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, công nhận rằng sức khỏe của thuyền viên bị ảnh hưởng bởi toàn bộ hệ thống kỹ thuật-xã hội trên tàu. Việc giảm bớt gánh nặng kỹ thuật số có thể giải phóng năng lực nhận thức và cảm xúc của thuyền viên để đối phó tốt hơn với những thách thức không thể tránh khỏi của cuộc sống trên biển. Ngược lại, việc không giải quyết technostress sẽ làm cạn kiệt những nguồn lực này, khiến thuyền viên dễ bị tổn thương hơn trước tất cả các dạng căng thẳng.

Phần 4: Cái Giá Phải Trả Của Con Người: Hậu Quả Đối Với Sức Khỏe, An Toàn và Tỷ Lệ Giữ Chân Thuyền Viên

4.1 Gánh Nặng Tâm Lý: Tác Động Lên Sức Khỏe Tâm Thần, Bao Gồm Lo Âu, Mệt Mỏi Kỹ Thuật Số và Kiệt Sức

Sự phơi nhiễm kéo dài với các yếu tố gây technostress được xác định ở các phần trước có những hậu quả trực tiếp và có hại đối với sức khỏe tâm thần của thuyền viên. Nghiên cứu đã xác nhận rằng technostress có “tác động bất lợi” đến sức khỏe tâm thần.⁹ Nó được định nghĩa là một trạng thái tâm lý tiêu cực dẫn đến lo âu, mệt mỏi tinh thần, hoài nghi và ngờ vực.⁹ Những áp lực này gây ra những rủi ro đáng kể cho sức khỏe của thuyền viên trên biển và có thể góp phần làm tăng tỷ lệ trầm cảm và các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.¹⁰

Một khái niệm liên quan chặt chẽ là “mệt mỏi kỹ thuật số” (digital fatigue), được định nghĩa là sự kiệt sức về thể chất, tinh thần và cảm xúc do tiếp xúc liên tục và dữ dội với công nghệ kỹ thuật số.¹⁷ Đối với thuyền viên, điều này biểu hiện qua việc sử dụng màn hình kéo dài (ví dụ: trên ECDIS hoặc bảng điều khiển động cơ), khối lượng công việc kỹ thuật số cường độ cao, và sự gián đoạn giấc ngủ do báo động hoặc các yêu cầu công việc xâm lấn. Tình trạng mệt mỏi kỹ thuật số có thể dẫn đến mất tập trung, khó tập trung và tăng khả năng mắc lỗi trong các hoạt động hàng ngày.¹⁷ Cùng nhau, technostress và mệt mỏi kỹ thuật số tạo ra một môi trường tâm lý độc hại, làm xói mòn khả năng phục hồi và sức khỏe tổng thể của thuyền viên.

4.2 Định Nghĩa Lại Người Đi Biển: Sự Xói Mòn Bản Sắc Công Việc, Sự Hài Lòng Trong Công Việc và Hiệu Suất

Ngoài tác động trực tiếp đến sức khỏe tâm thần, technostress còn ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống nghề nghiệp và ý thức về bản thân của thuyền viên. Các nghiên cứu đã liên kết rõ ràng technostress với những tác động đến “bản sắc công việc”.⁴³ Khi các kỹ năng truyền thống về hàng hải và kỹ thuật được thay thế bằng các nhiệm vụ giám sát kỹ thuật số, một số thuyền viên có thể cảm thấy vai trò của mình bị giảm giá trị, dẫn đến cảm giác xa lánh và mất mục đích.⁴²

Sự hài lòng trong công việc cũng bị ảnh hưởng tiêu cực. Việc phải vật lộn liên tục với công nghệ phức tạp, cảm thấy quá tải hoặc không được hỗ trợ có thể dẫn đến sự thất vọng và giảm sút sự hài lòng trong công việc.² Mặc dù một số khía cạnh của số hóa được thuyền viên nhìn nhận tích cực, chẳng hạn như giảm gánh nặng hành chính và cải thiện an toàn cá nhân ¹⁵, những lợi ích này có thể bị lu mờ bởi những lo ngại về an ninh việc làm do tự động hóa (‘techno-insecurity’).

Hơn nữa, hiệu suất công việc cũng bị suy giảm. Một thuyền viên đang bị căng thẳng, lo âu hoặc mệt mỏi về mặt nhận thức sẽ không thể thực hiện nhiệm vụ của mình một cách hiệu quả nhất. Technostress có liên quan trực tiếp đến việc giảm hiệu suất.²³ Trong một ngành nghề mà hiệu suất cao là yếu tố sống còn đối với an toàn, bất kỳ sự suy giảm nào cũng là một mối quan tâm nghiêm trọng.

4.3 Từ Căng Thẳng Tinh Thần Đến Sự Cố Hàng Hải: Mối Liên Hệ Giữa Technostress, Lỗi Con Người và An Toàn Vận Hành

Đây là điểm kết nối quan trọng nhất: trạng thái tâm lý của thuyền viên có mối liên hệ trực tiếp đến sự an toàn vật lý của tàu, thủy thủ đoàn và hàng hóa. Phần lớn các tai nạn hàng hải là do lỗi của con người ¹⁹, và các yếu tố như căng thẳng, mệt mỏi và khối lượng công việc nhận thức cao được biết là làm tăng đáng kể nguy cơ xảy ra lỗi này.²⁵

Technostress trực tiếp gây ra rủi ro cho an toàn vận hành.¹² Mối liên hệ này có thể được nhìn thấy rõ ràng qua các ví dụ cụ thể:

• Mệt mỏi vì báo động: Một sĩ quan trực ca bị quá tải bởi các báo động phiền nhiễu có thể tắt tiếng một cảnh báo quan trọng về nguy cơ va chạm, dẫn đến một tai nạn thảm khốc.¹⁶
• Mất nhận thức tình huống: Một thuyền viên quá phụ thuộc vào hệ thống định vị tự động có thể không nhận thấy các tín hiệu trực quan tinh tế cho thấy một tình huống nguy hiểm đang phát triển, vì họ đã bị “kéo ra khỏi vòng lặp”.²⁴
• Gánh nặng nhận thức: Một kỹ sư đang cố gắng khắc phục sự cố một hệ thống điều khiển động cơ phức tạp dưới áp lực thời gian có thể bỏ qua một bước quan trọng hoặc diễn giải sai một chỉ số, dẫn đến hỏng hóc máy móc.

Những ví dụ này cho thấy technostress không phải là một vấn đề “mềm” hay trừu tượng; nó là một yếu tố nguy cơ vận hành cụ thể. Bằng cách tạo ra technostress không được quản lý, ngành hàng hải đang vô tình tạo ra một loại “rủi ro vận hành tiềm ẩn” mới. Không giống như một lỗi cơ học, rủi ro này là vô hình, tích lũy và tồn tại trong trạng thái nhận thức và cảm xúc của thủy thủ đoàn. Nó có thể không được phát hiện trong các cuộc kiểm tra an toàn truyền thống nhưng có thể bộc phát đột ngột và thảm khốc trong một tình huống áp lực cao. Các Hệ thống Quản lý An toàn (SMS) hiện tại, vốn tập trung nhiều vào tính toàn vẹn của quy trình và máy móc, có thể đang bỏ qua loại rủi ro ngày càng tăng này liên quan đến yếu tố con người.

Phần 5: Vạch Ra Một Lộ Trình Mới: Khuôn Khổ Giảm Thiểu Technostress

5.1 Xây Dựng Năng Lực Kỹ Thuật Số: Khuyến Nghị Cho Các Chương Trình Đào Tạo Toàn Diện, Lấy Con Người Làm Trung Tâm

Giải pháp cơ bản nhất để chống lại technostress là trang bị cho thuyền viên kiến thức và kỹ năng cần thiết để làm chủ công nghệ thay vì bị nó làm chủ. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi cơ bản trong giáo dục và đào tạo hàng hải (MET), vượt ra ngoài việc hướng dẫn sử dụng cơ bản để hướng tới năng lực kỹ thuật số thực sự.

Các khuyến nghị chính bao gồm:

• Phát triển các chương trình đào tạo toàn diện: Các chương trình này phải được phát triển để giải quyết trực tiếp các nguồn gây technostress.¹⁰ Việc đào tạo không chỉ nên tập trung vào cách sử dụng công nghệ mà còn vào các chiến lược đối phó với căng thẳng, quản lý thông tin và duy trì nhận thức tình huống trong môi trường kỹ thuật số.¹²
• Sử dụng các công cụ đào tạo hiện đại: Công nghệ có thể là một phần của giải pháp. Các công cụ như Thực tế ảo (VR), Thực tế tăng cường (AR) và các trình mô phỏng tiên tiến có thể tạo ra các môi trường học tập nhập vai, hiệu quả và an toàn.²⁶ Ví dụ, một học viên có thể thực hành xử lý các tình huống báo động khẩn cấp trong một trình mô phỏng buồng lái VR hoặc sử dụng kính AR để nhận hướng dẫn sửa chữa từng bước trên một thiết bị thực tế.²⁶ Những công cụ này cho phép đào tạo trong các tình huống thực tế mà không gặp rủi ro, giúp xây dựng sự tự tin và năng lực.
• Đảm bảo đào tạo có liên quan và dễ tiếp cận: Việc đào tạo phải có ý nghĩa, hấp dẫn và không được xâm phạm vào thời gian nghỉ ngơi của thuyền viên.⁴⁸ Các mô-đun học tập điện tử theo yêu cầu và các buổi đào tạo ngắn, tập trung có thể hiệu quả hơn các khóa học dài, không phù hợp.

5.2 Thiết Kế Cho Người Dùng: Sự Cấp Thiết Của Thiết Kế Lấy Con Người Làm Trung Tâm và Hỗ Trợ IT Mạnh Mẽ

Ngay cả những thuyền viên được đào tạo tốt nhất cũng sẽ gặp khó khăn nếu công nghệ họ sử dụng được thiết kế kém. Do đó, một trụ cột quan trọng thứ hai của việc giảm thiểu technostress là áp dụng các nguyên tắc thiết kế lấy con người làm trung tâm (human-centered design) cho công nghệ trên tàu.

Các chiến lược chính bao gồm:

• Ưu tiên khả năng sử dụng: Công nghệ nên được thiết kế dựa trên nhu cầu của ngành vận tải biển và người dùng cuối, chứ không chỉ dựa trên khả năng kỹ thuật của nó.⁴⁹ Điều này có nghĩa là tạo ra các giao diện trực quan, quy trình làm việc hợp lý và tích hợp hệ thống liền mạch để giảm thiểu sự phức tạp và gánh nặng nhận thức.
• Thiết kế lại các hệ thống có vấn đề: Các hệ thống báo động là một ví dụ điển hình. Cần có một nỗ lực phối hợp để thiết kế lại các hệ thống này nhằm giảm đáng kể các báo động phiền nhiễu, ưu tiên các cảnh báo quan trọng và cung cấp thông tin rõ ràng, có thể hành động cho người vận hành.¹⁶ Mục tiêu là trao quyền cho người trực ca với nhận thức tình huống tốt hơn, cho phép họ ngăn chặn các tình huống bất thường thay vì chỉ phản ứng với hậu quả của chúng.¹⁶
• Xây dựng hệ thống hỗ trợ IT mạnh mẽ: Hỗ trợ IT không phải là một suy nghĩ sau cùng mà là một thành phần thiết yếu của cơ sở hạ tầng kỹ thuật số. Điều này đòi hỏi phải đầu tư vào kết nối trên tàu đáng tin cậy và cung cấp quyền truy cập vào hỗ trợ kỹ thuật chuyên biệt, 24/7.¹⁰ Các dịch vụ hỗ trợ từ xa chủ động, sử dụng các công cụ chẩn đoán và bảo trì dự đoán, có thể giải quyết các vấn đề trước khi chúng trở nên nghiêm trọng, giảm bớt sự thất vọng và thời gian chết cho thuyền viên.³²

5.3 Thúc Đẩy Văn Hóa An Toàn Tâm Lý: Chiến Lược Cho Quản Lý và Chính Sách Doanh Nghiệp

Công nghệ và đào tạo chỉ có thể thành công trong một nền văn hóa tổ chức hỗ trợ sức khỏe của thuyền viên. Việc thay đổi văn hóa phân cấp và khắc kỷ cố hữu của ngành hàng hải là thách thức lớn nhất nhưng cũng là cần thiết nhất để giảm thiểu technostress một cách bền vững.

Các chiến lược quản lý và chính sách bao gồm:

• Phát triển các chính sách hỗ trợ: Các công ty phải áp dụng các chính sách rõ ràng nhằm cân bằng khối lượng công việc, giảm thiểu tác động tiêu cực của công nghệ và thúc đẩy một môi trường làm việc lành mạnh.¹² Điều này bao gồm việc thiết lập các quy tắc rõ ràng về giao tiếp sau giờ làm việc để chống lại ‘techno-invasion’.
• Lãnh đạo làm gương: Trách nhiệm bắt đầu từ cấp cao nhất. Ban quản lý phải chủ động lập kế hoạch cho sự thay đổi công nghệ, thu hút sự tham gia của thuyền viên trong quá trình ra quyết định và thể hiện cam kết đối với sức khỏe tâm thần.¹² Các nhà lãnh đạo cấp cao phải làm gương để tạo ra một nền văn hóa nơi việc thảo luận về sức khỏe tâm thần được chấp nhận và khuyến khích.⁵⁰
• Cung cấp các nguồn lực sức khỏe tâm thần: Các công ty nên cung cấp quyền truy cập miễn phí và bí mật vào các dịch vụ hỗ trợ sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như tư vấn, đường dây trợ giúp và các ứng dụng sức khỏe tâm thần được thiết kế cho thuyền viên.⁵¹ Các chính sách không khoan nhượng đối với hành vi bắt nạt và quấy rối cũng rất quan trọng để tạo ra một môi trường an toàn về mặt tâm lý.⁵¹

Việc thực hiện các giải pháp này đòi hỏi một sự thay đổi trong tư duy của ngành, từ một cách tiếp cận phản ứng, dựa trên tuân thủ sang một cách tiếp cận chủ động, dựa trên đầu tư. Chi phí cho việc thiết kế lấy con người làm trung tâm, đào tạo toàn diện và hỗ trợ mạnh mẽ không nên được xem là chi phí, mà là một khoản đầu tư chiến lược vào khả năng phục hồi hoạt động, an toàn và giữ chân nhân tài. Các công ty thực hiện sự thay đổi chiến lược này sẽ có được lợi thế cạnh tranh đáng kể, với hoạt động an toàn hơn, tinh thần và tỷ lệ giữ chân thuyền viên cao hơn, và trở thành những nhà tuyển dụng được lựa chọn hàng đầu trong một thị trường lao động ngày càng khan hiếm các chuyên gia hàng hải có năng lực.⁵⁴

Phần 6: Các Chân Trời Quy Định và Chính Sách

6.1 Điều Hướng Các Khoảng Trống: Đánh Giá Các Khuôn Khổ Hiện Hành (MLC 2006, IMO/ILO) Trong Kỷ Nguyên Kỹ Thuật Số

Các quy định quốc tế đóng một vai trò quan trọng trong việc thiết lập các tiêu chuẩn tối thiểu về phúc lợi của thuyền viên. Công ước Lao động Hàng hải, 2006 (MLC 2006), được coi là “Tuyên ngôn Nhân quyền” cho thuyền viên, là công cụ pháp lý nền tảng, bao gồm các khía cạnh như điều kiện làm việc, chăm sóc sức khỏe và phúc lợi xã hội.⁵⁵

Tuy nhiên, hiệu quả của MLC 2006 trong việc giải quyết các thách thức đặc thù của kỷ nguyên kỹ thuật số là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Công ước được thông qua vào năm 2006 và có hiệu lực vào năm 2013, trước khi nhiều công nghệ của Hàng hải 4.0 trở nên phổ biến.⁵⁶ Do đó, nó không đề cập một cách rõ ràng đến các vấn đề như technostress, mệt mỏi kỹ thuật số hoặc quyền được ngắt kết nối. Một nghiên cứu thí điểm cho thấy một bộ phận đáng kể thuyền viên cảm thấy rằng MLC 2006 không cải thiện đáng kể điều kiện của họ mà chủ yếu làm tăng khối lượng công việc giấy tờ.⁵⁸

Các cơ quan quản lý như Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đang bắt đầu giải quyết các vấn đề liên quan. Các sáng kiến gần đây của IMO tập trung vào việc giải quyết tình trạng mệt mỏi, giờ làm việc/nghỉ ngơi và quấy rối, với kế hoạch sửa đổi các hướng dẫn thực hiện Bộ luật Quản lý An toàn Quốc tế (ISM).⁵⁹ Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các quy định cụ thể nhằm vào các nguồn gây technostress.

Tồn tại một “độ trễ quy định” đáng kể, trong đó tốc độ áp dụng công nghệ trong ngành hàng hải vượt xa tốc độ phát triển quy định quốc tế. Quá trình xây dựng quy định tại IMO và ILO là một quá trình thận trọng và tốn thời gian, thường mất nhiều năm để sửa đổi các công ước quan trọng. Ngược lại, các công ty công nghệ phát triển và triển khai phần cứng và phần mềm mới theo chu kỳ hàng năm hoặc thậm chí hàng quý. Sự không tương thích về tốc độ này có nghĩa là vào thời điểm một quy định được thông qua để giải quyết một vấn đề công nghệ cụ thể, bản thân công nghệ đó có thể đã lỗi thời. Điều này tạo ra một không gian không được kiểm soát, nơi các tác động tiêu cực của công nghệ đối với con người có thể lan rộng mà không có sự giám sát.

6.2 Lời Kêu Gọi Cho Một Quá Trình Chuyển Đổi Công Bằng: Đề Xuất Các Cải Tiến Quy Định Để Bảo Vệ Quyền Của Thuyền Viên

Để thu hẹp khoảng cách quy định và đảm bảo một “quá trình chuyển đổi công bằng” cho thuyền viên trong một môi trường ngày càng số hóa, cần phải có các cải tiến quy định có mục tiêu.¹⁰ Các đề xuất chính sách và quy định trong tương lai nên xem xét các lĩnh vực sau:

• Tiêu chuẩn về Khả năng sử dụng và Thiết kế Lấy Con người làm Trung tâm: Các cơ quan quản lý có thể xem xét việc thiết lập các tiêu chuẩn hiệu suất tối thiểu cho khả năng sử dụng của các hệ thống quan trọng trên tàu (ví dụ: hệ thống định vị, hệ thống báo động). Thay vì quy định các tính năng cụ thể, một cách tiếp cận dựa trên mục tiêu sẽ yêu cầu các nhà sản xuất chứng minh rằng hệ thống của họ có thể được vận hành một cách an toàn và hiệu quả bởi một thuyền viên được đào tạo phù hợp mà không gây ra gánh nặng nhận thức quá mức.
• Cập nhật các Yêu cầu Đào tạo (STCW): Công ước Quốc tế về Tiêu chuẩn Huấn luyện, Cấp bằng và Trực ca cho Thuyền viên (STCW) cần được sửa đổi để bao gồm các yêu cầu bắt buộc về năng lực kỹ thuật số. Điều này nên vượt ra ngoài việc vận hành thiết bị cơ bản để bao gồm các kỹ năng về quản lý thông tin, nhận thức về an ninh mạng và hiểu biết về các hệ thống tự động.
• Bảo vệ Quyền được Ngắt kết nối: Lấy cảm hứng từ luật lao động ở một số quốc gia trên đất liền, các quy định hàng hải có thể thiết lập quyền của thuyền viên được ngắt kết nối khỏi các thông tin liên lạc liên quan đến công việc trong thời gian nghỉ ngơi theo quy định. Điều này sẽ cung cấp một biện pháp bảo vệ pháp lý chống lại ‘techno-invasion’.
• Tiêu chuẩn hóa việc Đánh giá Sức khỏe Tâm thần: Cần có các công cụ được tiêu chuẩn hóa và xác thực để đánh giá sức khỏe tâm thần của thuyền viên, có tính đến các hoàn cảnh độc đáo của họ.⁶¹ Việc tích hợp các đánh giá này vào các cuộc kiểm tra y tế định kỳ có thể giúp xác định sớm các vấn đề và đảm bảo can thiệp kịp thời.

Việc áp dụng một triết lý quy định linh hoạt hơn, dựa trên mục tiêu thay vì các quy tắc cứng nhắc, sẽ có khả năng chống chịu tốt hơn trước sự thay đổi công nghệ nhanh chóng và đảm bảo rằng phúc lợi của thuyền viên vẫn là trọng tâm của quá trình chuyển đổi kỹ thuật số của ngành hàng hải.

Phần 7: Tương Lai Của Nghề Đi Biển Trong Một Thế Giới Tự Hành

7.1 Vai Trò Đang Thay Đổi Của Người Đi Biển Trong Kỷ Nguyên AI

Cuộc cách mạng kỹ thuật số trong ngành hàng hải đang tiến tới một giai đoạn mới và đột phá hơn: sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI) và các tàu tự hành. Các tàu tự hành và bán tự hành, được trang bị các hệ thống AI tiên tiến, hứa hẹn sẽ cách mạng hóa hoạt động hàng hải bằng cách giảm lỗi của con người, tối ưu hóa mức tiêu thụ nhiên liệu và cho phép hoạt động liên tục.¹

Mặc dù tầm nhìn về các tàu hoàn toàn không có người lái vẫn còn ở tương lai xa đối với hầu hết các hoạt động thương mại, tương lai gần có nhiều khả năng sẽ chứng kiến sự hợp tác ngày càng tăng giữa con người và AI.¹⁸ Trong mô hình này, các hệ thống AI không thay thế thuyền viên mà đóng vai trò là “người hỗ trợ ra quyết định” mạnh mẽ, cung cấp phân tích dữ liệu thời gian thực, nhận thức tình huống nâng cao và các khuyến nghị tối ưu hóa.¹⁸

Sự thay đổi này sẽ định nghĩa lại cơ bản vai trò của người đi biển. Trọng tâm sẽ chuyển từ vận hành thủ công và các nhiệm vụ thường lệ sang giám sát hệ thống, diễn giải dữ liệu phức tạp và ra quyết định chiến lược trong quan hệ đối tác với AI.¹⁸ Thuyền viên tương lai sẽ cần phải là một người quản lý công nghệ có tay nghề cao, có khả năng tương tác hiệu quả với các hệ thống thông minh và can thiệp khi cần thiết.

Sự chuyển đổi này mang cả cơ hội và thách thức tâm lý. Về mặt tích cực, AI có thể giảm đáng kể khối lượng công việc, loại bỏ các nhiệm vụ tẻ nhạt và nguy hiểm, và tăng cường sự tỉnh táo bằng cách giảm thiểu các báo động sai, cho phép thuyền viên tập trung vào các nhiệm vụ quan trọng.¹⁸ Tuy nhiên, nó cũng gây ra những lo ngại đáng kể. Nỗi sợ bị thay thế và mất kế sinh nhai là một nguồn gây ‘techno-insecurity’ mạnh mẽ.¹⁸ Một số thuyền viên có thể cảm thấy bị đe dọa bởi các công nghệ có thể xử lý thông tin nhanh hơn con người, trong khi những người khác có thể phản đối sự thay đổi đối với các phương pháp làm việc truyền thống.¹⁸

Ngành hàng hải đang ở một thời điểm quan trọng, nơi nó có thể định hình câu chuyện về tương lai của mối quan hệ người-AI trên biển. Câu chuyện mà nó lựa chọn—”AI là sự thay thế” so với “AI là sự tăng cường”—sẽ có những hậu quả sâu sắc và lâu dài đối với sức hấp dẫn của nghề, bản chất của các kỹ năng hàng hải và chính bản sắc của người đi biển. Việc chủ động định hình câu chuyện này theo hướng tăng cường có thể là một trong những chiến lược dài hạn hiệu quả nhất để đảm bảo một lực lượng lao động hàng hải bền vững và có tay nghề cao, giảm thiểu ‘techno-insecurity’ và làm cho nghề này trở nên hấp dẫn hơn đối với một thế hệ tài năng kỹ thuật số mới.

7.2 Hướng Nghiên Cứu Tương Lai và Chiến Lược Toàn Cầu

Báo cáo này đã làm sáng tỏ bản chất phức tạp của technostress trong ngành hàng hải và những tác động sâu rộng của nó. Tuy nhiên, rõ ràng là cần có nhiều nghiên cứu hơn để hiểu đầy đủ và giải quyết vấn đề này một cách hiệu quả. Các tài liệu nghiên cứu nhất quán kêu gọi nghiên cứu trong tương lai để khám phá sâu hơn mối liên hệ giữa công nghệ tàu biển và technostress.¹⁰

Các lĩnh vực nghiên cứu trong tương lai nên bao gồm:

• Các nghiên cứu định lượng dài hạn: Theo dõi các nhóm thuyền viên theo thời gian để đo lường mức độ technostress và các kết quả sức khỏe tâm thần liên quan đến việc giới thiệu các công nghệ cụ thể.
• Nghiên cứu so sánh: So sánh mức độ technostress giữa các loại tàu, các công ty có chính sách công nghệ khác nhau và các quốc gia có nền văn hóa khác nhau.
• Đánh giá hiệu quả can thiệp: Nghiên cứu nghiêm ngặt về hiệu quả của các chương trình đào tạo khác nhau, các can thiệp thiết kế lấy con người làm trung tâm và các chính sách hỗ trợ của công ty trong việc giảm thiểu technostress.
• Tác động của AI và tự động hóa: Nghiên cứu sâu hơn về các tác động tâm lý của việc làm việc cùng với các hệ thống AI, bao gồm các vấn đề về niềm tin, trách nhiệm và sự thay đổi bản sắc công việc.

Kết quả của nghiên cứu này phải được sử dụng để thông báo cho việc phát triển các chiến lược toàn cầu, khu vực và quốc gia nhằm hỗ trợ thuyền viên.¹⁰ Những chiến lược này phải được xây dựng dựa trên nguyên tắc chuyển đổi công bằng và lấy con người làm trung tâm, đảm bảo rằng khi ngành hàng hải tiến vào tương lai kỹ thuật số, nó không bỏ lại lực lượng lao động thiết yếu của mình. Sự bền vững của ngành hàng hải không chỉ phụ thuộc vào hiệu quả của các con tàu mà còn phụ thuộc vào sức khỏe và khả năng phục hồi của những người điều khiển chúng.

Works cited

1. Full article: The impact of digitalization on the maritime sector: Analyzing technostress among officer seafarers – Taylor & Francis Online, accessed October 30, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/25725084.2025.2478751

2. How digitalization is affecting maritime safety and the work …, accessed October 30, 2025, https://odr.chalmers.se/items/45690e08-530a-4738-8535-e7f096274c53
3. Vessel Digitalization: Transform Your Ship’s Efficiency – Master Systems, accessed October 30, 2025, https://www.mastersystems.com/blogs/vessel-digitalization/
4. Digitalization in the maritime industry – DNV, accessed October 30, 2025, https://www.dnv.com/maritime/insights/topics/digitalization-in-the-maritime-industry/
5. How Digital Tech Aims to Make Commercial Vessels Safer, Cleaner, More Efficient, accessed October 30, 2025, https://www.marinelink.com/news/digital-tech-aims-commercial-vessels-519976
6. Top 5 Opportunities for Automation in the Maritime Industry | Sedna, accessed October 30, 2025, https://sedna.com/resources/top-benefits-of-automation-in-the-maritime-industry
7. Digitalization in the maritime / shipping industry – Marine Digital, accessed October 30, 2025, https://marine-digital.com/article_digitalization_in_the_maritime_industry
8. The impact of technology on crew welfare: a focus on mental health – Lloyd’s Register, accessed October 30, 2025, https://www.lr.org/en/knowledge/horizons/december-2019/the-impact-of-technology-on-crew-welfare-a-focus-on-mental-health/
9. Technostress and the Future of Work at Sea, accessed October 30, 2025, https://openaccess-api.cms-conferences.org/articles/download/978-1-964867-35-9_185
10. (NEWS) New Research Highlights Technostress Challenges for Seafarers, accessed October 30, 2025, https://www.wmu.se/news/research-technostress-seafarers
11. openaccess-api.cms-conferences.org, accessed October 30, 2025, https://openaccess-api.cms-conferences.org/articles/download/978-1-964867-35-9_185#:~:text=Technostress%20refers%20to%20the%20psychological,et%20al.%2C%202007).
12. Full article: Technostress management for seafarers in the Maritime …, accessed October 30, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/18366503.2024.2426857?src=
13. Technostress management for seafarers in the Maritime 4.0 era – Southern Cross University, accessed October 30, 2025, https://researchportal.scu.edu.au/esploro/outputs/journalArticle/Technostress-management-for-seafarers-in-the/991013285529002368
14. Technostress at sea: understanding the technological burden on seafarers’ mental health. A call for adequate regulation – Roskilde University Research Portal, accessed October 30, 2025, https://forskning.ruc.dk/en/publications/technostress-at-sea-understanding-the-technological-burden-on-sea
15. Final Report “Investigating the Increased Use of Digitalisation On board and Possible Benefits/Improvements to Shipboard Safety and Welfare – WESS project, accessed October 30, 2025, https://wessproject.eu/wp-content/uploads/2022/11/WESS-Project-Final-Report-Investigating-the-increased-use-of-digitalisation-on-board.pdf
16. How the maritime industry can address alarm fatigue | LR, accessed October 30, 2025, https://www.lr.org/en/knowledge/horizons/july-2025/how-the-maritime-industry-can-address-alarm-fatigue/
17. The Effects of Digital Fatigue on Mental Health in Seafarers: Delphi and Multiple Regression Analysis – ResearchGate, accessed October 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/386406279…Analysis
18. Why Maritime AI Must Serve Seafarers – and Not Replace Them, accessed October 30, 2025, https://www.orca-ai.io/blog/ai-serves-seafarers-not-replacing-them/
19. the impact of technology on seafarer’s work and leisure – ResearchGate, accessed October 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/281280983_….LEISURE
20. Can technology improve mental wellbeing for seafarers?, accessed October 30, 2025, https://www.ship-technology.com/features/can-technology-improve-mental-wellbeing-for-seafarers/
21. Connected at Sea: The Influence of the Internet and Online Communication on the Well-Being and Life Satisfaction of Cruise Ship Employees – PMC – PubMed Central, accessed October 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7215407/
22. Internet on ships a key to recruiting and retaining seafarers, IMO symposium told, accessed October 30, 2025, https://www.imo.org/en/MediaCentre/PressBriefings/Pages/40-WMD-symposium.aspx
23. How digitalization is affecting maritime safety and the work environment of the crew – Chalmers ODR, accessed October 30, 2025, https://odr.chalmers.se/bitstreams/5fc86f9d-948d-4da2-9b04-e7ae7f9b3b1d/download
24. (PDF) Impact of Automation to Maritime Technology – ResearchGate, accessed October 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/266646380_Impact_of_Automation_to_Maritime_Technology
25. Full article: The potential mental health effects of remote control in an autonomous maritime world – Taylor & Francis Online, accessed October 30, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/25725084.2021.1922148
26. Maritime digital skills lacking but industry catching up – IMarEST, accessed October 30, 2025, https://www.imarest.org/resource/mp-maritime-digital-skills-lacking-but-industry-catching-up.html
27. Training grounds: keeping seafarers up to date – Ship Technology, accessed October 30, 2025, https://www.ship-technology.com/features/training-grounds-keeping-seafarers-up-to-date/
28. Enhancing maritime education for digital sustainability – Emerald Publishing, accessed October 30, 2025, https://www.emerald.com/ijis/article/17/4/901/1250475/Enhancing-maritime-education-for-digital
29. Why vessels require specialized IT support – Atekro, accessed October 30, 2025, https://www.atekro.com/7-reasons-why-vessels-need-specialized-it-support/
30. Technology Innovation at Sea: Maritime IT & Cybersecurity – Scale Computing, accessed October 30, 2025, https://www.scalecomputing.com/resources/sc-technology-innovation-at-sea
31. Cybersecurity challenges for the Maritime Industry | SeaRates Blog, accessed October 30, 2025, https://www.searates.com/blog/post/cybersecurity-challenges-for-the-maritime-industry
32. Remote support – when the shore team is literally on board, accessed October 30, 2025, https://www.bs-shipmanagement.com/media-centre/article/304/remote-support-when-the-shore-team-is-literally-on-board/
33. Remote Support – Kongsberg Maritime, accessed October 30, 2025, https://www.kongsberg.com/maritime/support/remote-support/
34. The Role of Remote Support Services In Maritime Operations – Vivo Asia, accessed October 30, 2025, https://vivoasia.com/the-role-of-remote-support-services-in-maritime-operations/
35. Seafarers not happy with onboard connectivity, according to survey …, accessed October 30, 2025, https://maritimefairtrade.org/seafarers….q4-2024-according-to-survey/
36. Mental Health at Sea → Term, accessed October 30, 2025, https://lifestyle.sustainability-directory.com/term/mental-health-at-sea/
37. Occupational Stressors and Workplace Challenges Faced by Seafarers in Lithuania: A Cross-Sectional Study – PMC, accessed October 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12155359/
38. Mental health and psychological wellbeing of maritime personnel: a systematic review – NIH, accessed October 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9150387/
39. COVID-19 Crisis – Lasting Effects on Seafarers’ Well-Being and Its Potential Impact on Retention – NIH, accessed October 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12477356/
40. Impact of Work–Family Conflict, Job Stress and Job Satisfaction on Seafarer Performance, accessed October 30, 2025, https://www.mdpi.com/1660-4601/17/7/2191
41. (PDF) Psychological stress in seafarers: a review – ResearchGate, accessed October 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/260528006_Psychological_stress_in_seafarers_a_review
42. Seafarers and the digital dilemma: balancing technology with human engagement – Synergy Marine Group, accessed October 30, 2025, https://www.synergymarinegroup.com/digital-impact-on-seafarers/
43. Technostress at sea: understanding the technological burden on seafarers’ mental health. A call for adequate regulation – Taylor & Francis Online, accessed October 30, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/18366503.2025.2554353
44. The Effects of Digital Fatigue on Mental Health in Seafarers: Delphi and Multiple Regression Analysis – DergiPark, accessed October 30, 2025, https://dergipark.org.tr/en/pub/trjmms/issue/90489/1566728
45. The potential mental health effects of remote control in an autonomous maritime world, accessed October 30, 2025, https://pearl.plymouth.ac.uk/context/secam-….nomous_20maritime_20world.pdf
46. The Role of New Technologies and Digital Transformation in Enhancing Maritime Education and Training – AASTMT, accessed October 30, 2025, https://aast.edu/pheed/staffadminview/pdf_retreive.php?…esearch.pdf&stafftype=staffpdfnew
47. Seafarer Education: Learning with Digital Technologies | Maritime Fairtrade, accessed October 30, 2025, https://maritimefairtrade.org/seafarer-education-learning-digital-technologies/
48. Seafarers happier with onboard connectivity but less satisfied overall, finds latest report, accessed October 30, 2025, https://thedigitalship.com/news/maritime-satellite-communications/…report/
49. Vessel/seafarer centric approach to alarms and cybersecurity – YouTube, accessed October 30, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=nz7RxNRAJdE
50. Seafarers’ Wellbeing on Board: Scoping Review – Transactions on Maritime Science, accessed October 30, 2025, https://www.toms.com.hr/index.php/toms/article/view/665
51. Practical policies for mental health at sea – Nautilus International, accessed October 30, 2025, https://www.nautilusint.org/en/news-insight/telegraph/practical-policies-for-mental-health-at-sea/
52. Mental Health Policy | IMC, accessed October 30, 2025, https://imc.tech/?page_id=265
53. What’s on Your Mind? – Guidance for Seafarer’s Mental Health Awareness – May 2019 – The American Club, accessed October 30, 2025, https://www.american-club.com/files/files/whats_on_your_mind.pdf
54. Shipping Industry Struggles To Recruit Skilled Seafarers Despite Pay Hikes – Marine Insight, accessed October 30, 2025, https://www.marineinsight.com/shipping-news/shipping-industry-struggles-to-recruit-skilled-seafarers-despite-pay-hikes/
55. Improving seafarer well-being: Preliminary findings from the Diversity@Sea pilot project, accessed October 30, 2025, https://globalmaritimeforum.org/insight/improving-seafarer-well-being-preliminary-findings-from-the-diversity-sea/
56. Full article: Development and Research Directions in Seafarers’ Welfare and Rights: A Bibliometric Analysis Between 1920 and 2023, accessed October 30, 2025, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/25725084.2025.2504315
57. Maritime Labour Convention, 2006 (MLC, 2006): Frequently Asked Questions (FAQ) 4th edition, accessed October 30, 2025, https://www.ilo.org/media/435221/download
58. (PDF) Seafarers’ views on the impact of the Maritime Labour Convention 2006 on their living and working conditions: results from a pilot study – ResearchGate, accessed October 30, 2025, https://www.researchgate.net/publication/329951004…a_pilot_study
59. IMO targets seafarer fatigue, work and rest hours, and harassment at …, accessed October 30, 2025, https://www.imo.org/en/MediaCentre/PressBriefings/pages/Seafarer-fatigue-work-hours-harassment.aspx
60. Protecting those who keep global trade alive – tackling seafarer fatigue and harassment, accessed October 30, 2025, https://www.shippingandfreightresource.com/seafarer-fatigue-and-harassment/
61. Foreword to the Special Issue on “Seafarer’s Mental Health and Well-Being” – PMC – NIH, accessed October 30, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11181880/
62. The Future of Maritime Trade: Applications of AI in Marine Industry – Nautilus Shipping, accessed October 30, 2025, https://nautilusshipping.com/news-and-insights/the-future-of-maritime-trade-applications-of-ai-in-marine-industry
63. Will Ships Soon Sail Without Captains? The Rise of Autonomous Ships! – YouTube, accessed October 30, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=L-3z-_RDxHw

64. Maritime Autonomy: The Future of Self-Driving Ships and AI at Sea – Zeabuz, accessed October 30, 2025, https://www.zeabuz.com/maritime-autonomy-the-future-of-self-driving-ships-and-ai-at-sea-2/